Fluor szkodzi czy pomaga? Fakty i mity na temat fluoru
Istnieją różne opinie na temat związków fluoru, które stosuje się jako najbardziej skuteczną, obok mechanicznego usuwania płytki bakteryjnej, metodę zapobiegania próchnicy. Fluor – w odpowiedniej ilości – ma korzystne działanie dla naszych zębów. Natomiast w nadmiarze, może szkodliwie wpływać na organizm człowieka. Jak to właściwie jest z tym pierwiastkiem? Aby rozwiać wątpliwości, przedstawiamy fakty oraz mity na jego temat.
Fluor to substancja silnie toksyczna – fakt
Fluor jako pierwiastek posiada właściwości toksyczne. Pierwiastek ten jest szkodliwy wtedy, gdy przyjmowany jest w nadmiernej ilości. Objawami ostrego zatrucia fluorem w zależności od spożytej dawki mogą być nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, krwawienie z błony śluzowej żołądka, ślinotok, łzawienie, obfite poty, osłabienie, bóle głowy, bladość, sinica, duszność, utrudnione połykanie, tężyczka, skurcze mięśniowe w kończynach – hipokalcemia, spadek ciśnienia i arytmia, migotanie komór – hiperkaliemia, tętno przyspieszone lub niewyczuwalne, kwasica oddechowa i metaboliczna, porażenie oddychania i zatrzymanie akcji serca. Osoby z takimi objawami powinny przyjmować preparaty i produkty zawierające wapń, które ograniczają wchłanianie fluoru z przewodu pokarmowego i powodują, że związki fluoru stają się mniej toksyczne. Gdy minęła godzina od przyjętej toksycznej dawki, należy podać wapń dożylnie.
Połykanie przez dłuższy czas pewnych ilości substancji zawierających związki fluoru, nawet o niskich stężeniach, może spowodować objawy przewlekłego zatrucia - fluorozę. Pierwszym objawem tej choroby są plamki na zębach. To zjawisko nazywa się to „szkliwem plamkowatym”. Z biegiem czasu szkliwo ciemnieje oraz pęka. Fluoroza rzadziej przejawia się w zębach mlecznych niż w stałych. Najbardziej cierpią zęby przedtrzonowe, kolejno trzonowe, zęby sieczne górne oraz kły. Występowanie szkliwa plamkowego jest pierwszym objawem przewlekłego zatrucia ponadoptymalnymi dawkami endogennie dostarczanego fluoru. Dotyczy to głównie dzieci zażywających suplementy fluoru pod postacią kropelek i tabletek lub ewentualnie stosowanie przez nie pasty z dużą zawartością tego pierwiastka. Fluoroza dotyka te osoby, które spożywają fluorkowaną wodę. Może to być woda zarówno sztuczna, jak i naturalnie bogata we fluor.
Jeśli stężenie w organizmie jest bardzo wysokie, to może doprowadzić do śmierci . Śmiertelna dawka dla dorosłego człowieka wynosi od 32 do 64 mg/kg m.c., dla dzieci 15mg/kg m.c. Ustalono, że doustna dawka fluorku sodu 5-10 g na dobę dla osoby o wadze około 70 kg jest śmiertelna. Z drugiej strony proponowana prawdopodobna dawka toksyczna (PTD – probably toxic dose), która może wywoływać objawy toksyczne, w tym śmierć, i która wymaga natychmiastowej interwencji medycznej i hospitalizacji pacjenta wynosi 5 mg F/kg m.c. Jest to minimalna dawka, która może powodować serie toksycznych konsekwencji. Nie oznacza to, że dawka ta musi powodować śmierć, ani że trochę mniejsza nie będzie szkodliwa. W tej sytuacji nawet, jeśli istnieje tylko podejrzenie spożycia 5 mg F/kg m.c. wymagane jest natychmiastowe leczenie specjalistyczne.
Różne chemiczne postacie fluorków mają odmienny potencjał toksyczny. Fluorek sodu czy fluorek potasu, które są dobrze rozpuszczalne, są bardziej toksyczne niż inne związki fluoru np. fluoroaminy. Minimalną pojedynczą dawką, która może prawdopodobnie wywołać ostre zatrucie jest przykładowo połknięcie przez 5-letnie dziecko 1,3-3,8% tubki pasty do zębów (1,8-5,4 mg F = 1,6-4,9 g pasty) o stężeniu fluorków 1100 ppm (tubka zawiera 130 g pasty = 143 mg F); odpowiednio minimalną dawką letalną stanowi połknięcie 90 mg pasty (63% tubki). Połknięcie przez dziecko o wadze 19 kg (dziecko 5-letnie) następujących ilości substancji o określonych stężeniach fluoru stanowi prawdopodobna dawkę toksyczną.
Genotoksyczność (mutagenność) fluoru.
Genotoksyczność związków fluoru jest sprawą sporną. Uważa się, że jeśli już fluor wykazuje takie działanie to powoduje uszkodzenia chromosomów, a nie mutacje. W badaniach na zwierzętach stwierdzono, że w dawkach 2-4 mg F/kg nie obserwowano żadnego działania mutagennego fluoru. Według aktualnej wiedzy niektóre badania potwierdzają działanie mutagenne fluoru, chociaż mechanizmy tych zaburzeń nie są jeszcze znane, podczas gdy inne podkreślają wątpliwość takich wyników
Rakotwórczość fluoru.
Jak dotąd żadne badania nie potwierdziły wiarygodnego związku między ekspozycją zwierząt na związki fluoru a pojawianiem się chorób nowotworowych. Nie zostały potwierdzone żadne tendencje w ryzyku występowania raka oraz różnice w umieralności z tego powodu między osobami mieszkającymi na obszarze z wodą fluorkowaną a tymi, którzy piją wodę bez fluoru. Ponadto nie wykazano wyraźnej relacji między długością czasu spożywania wody fluorkowanej a przypadkami raka, w tym raka kości i stawów. Obecnie nie ma jednoznacznych dowodów naukowych na to, że związki fluoru mogą działać genotoksycznie, karcinogennie, zaburzać funkcje rozrodcze czy procesy immunologiczne. Jednakże w związku z zanieczyszczeniem środowiska ekspozycja na fluorki wciąż wzrasta, zatem należy okresowo monitorować wpływ związków fluoru na procesy biologiczne u ludzi i zwierząt
Fluor nie jest potrzebny człowiekowi – mit
To, że fluor nie jest potrzebny człowiekowi, to jeden z najpopularniejszych mitów, który funkcjonuje w społeczeństwie w ostatnim czasie. Większość osób nie wie, iż ten pierwiastek nie występuje tylko w pastach do zębów. Związki tego pierwiastka można znaleźć w takich produktach spożywczych jak: herbata, kawa, ryby, brokuły oraz marchew. Poza działaniem fluoru na zęby ma on też właściwości, które korzystnie wpływają na kości – pobudza komórki, które oddziałują na ich budowę oraz wzrost, a także twardość. Kształtowanie się mięśni, ścięgien, włosów, skóry i tkanki łącznej są zależne od tego pierwiastka.
Jego niedobór prowadzi do zaburzeń w wiązaniu magnezu, wapnia i fosforu w kościach, a to prowadzi do niedoboru magnezu oraz demineralizacji tkanki kostnej. Fluor jest w stanie zahamować proces demineralizacji szkliwa, to jest początkowego etapu próchnicy zębów i naprawić niewielkie powstałe już szkody. Zjawisko to nazywa się remineralizacją. Poza tym fluor wbudowuje się w szkliwo zębów zamieniając hyroksyapatyty na fluoroapatyty. Powoduje to że szkliwo staje się bardziej odporne na działanie kwasów wytwarzanych przez próchnicowe bakterie płytki nazębnej. Ponadto fluor wnikając do komórek bakterii na drodze enzymatycznej hamuje metabolizm cukrów a tym samym ilość wytwarzanych kwasów, które rozpuszczają szkliwo.
Fluor jest bezpieczny dla dzieci – fakt
Prawidłowo stosowany fluor jest w pełni bezpieczny dla każdego człowieka, nawet i dla najmłodszych. Dopuszczalna dzienna dawka fluoru wynosi bowiem 3-4 mg F/dzień (woda pitna, napoje, produkty żywnościowe). Należy jedynie zapewnić kontrolę rodzicielską podczas nakładania właściwej ilości pasty oraz mycia zębów. Dzieci należy uczyć, aby wypluwały pastę, a nie połykały. Preparat posiadający fluor należy schować w miejscach niedostępnych dla najmłodszych. Idealna pasta, która jest przeznaczona dla dzieci to np.KIN FluorKIN Calcium truskawkowa z fluorem i wapniem. Preparat ten to znakomity wybór, ponieważ jest połączony z dwoma pierwiastkami: fluorem- zapobiegającym rozwijowi próchnicy, oraz wapniem działającym remineralizująco na szkliwo.
Pasty bez fluoru są tak samo skuteczne w walce z próchnicą jak pasta z fluorem – mit ale nie do końca.
Pasty bardzo często bazę opierają na ziołach lub węglu aktywnym. Za pomocą takiej pasty jesteśmy w stanie wyczyścić zęby. Natomiast jeśli chodzi o ochronę przed próchnicą, to te specyfiki są oczywiście i zdecydowanie mniej skuteczne niż preparaty, które zawierają fluor. Pasty bez fluoru nie mają umiejętności wnikania w powierzchnię szkliwa, a także ochraniania przed kwasami i bakteriami.
Najnowszą alternatywą dla fluoru w pastach do zębów są hydroksyapatyty oraz nanohydroksyapatyty. Jest to minerał zbudowany z krystalicznego fosforanu wapnia tego samego, który stanowi mineralne rusztowanie zębów i kości. Procesy naprawcze twardych tkanek zęba mogą przebiegać w szkliwie w wyniku precypitacji fosforanów wapnia na powierzchni szkliwa czy zębiny lub na skutek wzrostu uszkodzonych kryształów w obecności jonów wapnia, fosforu i fluoru. Tak więc hydroksyapatyt będący składnikiem szkliwa zębów, zawarty w paście pozwala na bardzo skuteczną remineralizację oraz naprawienie mikrouszkodzeń szkliwa zębów. Dlatego też hydroksyapatyty mogą być częściowym zamiennikiem dla osób obawiających sie fluoru.
Badania niemieckich naukowców wykazały, że hydroksyapatyt w profilaktyce jest równie skuteczny jak fluor.
Do porównania wybrano 133 pacjentów w wieku 11–25 lat, którzy zostali zakwalifikowani do leczenia ortodontycznego stałymi aparatami - grupa pacjentów o stosunkowo wysokim ryzyku próchnicy. Zostały przydzielone do dwóch randomizowanych grup. Grupa kontrolna szczotkowała zęby pastą do zębów z fluorem w stężeniach 350 ppm i 1050 ppm przez okres próbny, a druga z pastą do zębów z 10% hydroksyapatytem.
Badania stomatologiczne wykonywano przed umieszczeniem aparatów stałych, a następnie co cztery tygodnie przez pół roku. Do oceny powierzchni szkliwa przedsionkowego zastosowano Międzynarodowy System Wykrywania i Oceny Próchnicy. Badacze wykorzystali także wskaźnik płytki nazębnej i wskaźnik dziąseł.
Wyniki wykazały, że nastąpił znaczny wzrost próchnicy szkliwa w okresie obserwacji. Jednak ani fluor, ani hydroksyapatyt nie wyróżniały się znacząco. W grupie hydroksyapatytowej 54,7% pacjentów miało zmianę po sześciu miesiącach, aw grupie fluorkowej 60,9%. Tablica i
wskaźniki dziąseł również nieznacznie wzrosły, ale nie wykazano wyraźnych różnic.
Według badań pasta do zębów zawierająca hydroksyapatyt może być uważana za alternatywę dla pasty z fluorem.
Kobiety w ciąży nie powinny używać past o wysokim stężeniu fluoru – fakt
Higiena jamy ustnej kobiet w ciąży jest bardzo ważna, ponieważ próchnica u kobiet ciężarnych ma negatywny wpływ na rozwój płodu, przebieg całej ciąży i porodu. Kobiety, które spodziewają się dziecka, powinny zdecydować się na pasty do zębów o stężeniu fluoru wynoszącym maksymalnie od 1000 do 1500ppm. Produkt z taką zawartością może chronić przed próchnicą, a przy tym nie zagraża zdrowiu dziecka. Wyższe stężenia mogą być szkodliwe.
Dawka fluoru powinna być dla każdego jednakowa – mit
Fluor w paście do zębów powinien być dobierany indywidualnie do wieku osoby jak również w zależności od indywidualnej podatności na próchnicę.di Dzieci od 6 do 36 miesiąca życia powinny stosować pastę ze stężeniem 1000ppm w postaci śladowej ilości; od 3 do 6 lat – 1000ppm w postaci ziarnka grochu; od 6 do 16 lat 1450ppm i 1-2cm ilości. Natomiast ludzie powyżej 16 roku życia powinni używać pasty z fluorem o stężeniu 5000ppm i nakładać na szczotkę 1-2cm pasty. Częstość szczotkowania winna odbywać się u każdej z tych grup dwa razy dziennie. Dobór odpowiedniego preparatu oprócz wieku powinien być z uwzględnieniem: poziomu ryzyka próchnicy, stopnia zaangażowania i możliwości rodziców dziecka, ekspozycji na związki fluoru pochodzące z różnych źródeł, potrzeb zapobiegawczych wynikający z danych dotyczących występowania próchnicy oraz sztucznego fluorkowania wody wodociągowej lub naturalnej koncentracji fluoru w wodzie. Znakomitym wyborem dla dzieci od 6 do 16 roku życia może być pasta CURAPROX Enzycal 1450, która wzmacnia zawarty w ślinie system ochronny. Enzymy oraz fluor pomagają chronić zęby przed powstającymi ubytkami.
